کنتاکت کمکی در تابلو برق صنعتی

در طراحی و ساخت تابلو برق‌های صنعتی، اجزا و تجهیزات بسیاری دخیل هستند که هر یک وظیفه‌ای خاص دارند. در میان این تجهیزات، کنتاکت کمکی یا Auxiliary Contact نقشی کلیدی و به ظاهر ساده ولی بسیار کاربردی دارد. این قطعه به عنوان چشم و گوش فرمان‌پذیر برای مدار فرمان و کنترل تابلو برق عمل می‌کند و درک بهتر عملکرد آن به طراحان، مهندسان و تکنسین‌ها کمک می‌کند تا عملکرد دقیق‌تری از سیستم داشته باشند.

کنتاکت کمکی چیست؟

کنتاکت کمکی در حقیقت یک سوئیچ کوچک است که به کلیدهای اصلی نظیر کلید اتوماتیک، کنتاکتور، بی‌متال یا کلید هوایی متصل می‌شود و اطلاعاتی در مورد وضعیت باز یا بسته بودن آن‌ها را به مدار فرمان منتقل می‌کند. این کنتاکت‌ها مستقیماً روی تجهیز اصلی سوار می‌شوند یا به صورت مجزا در کنار آن نصب می‌گردند.

ساختار کنتاکت کمکی چگونه است؟

ساختار داخلی کنتاکت کمکی معمولاً شامل تیغه‌های NO (نرمالی باز) و NC (نرمالی بسته) است که این تیغه‌ها با تغییر وضعیت کلید یا تجهیز اصلی تغییر وضعیت می‌دهند. به عبارت دیگر، هنگامی که تجهیز اصلی در وضعیت خاموش قرار دارد، کنتاکت‌های NO باز و کنتاکت‌های NC بسته هستند. با روشن شدن تجهیز، وضعیت این کنتاکت‌ها برعکس می‌شود.

بدنه کنتاکت کمکی از جنس پلاستیک مقاوم در برابر حرارت و ضربه ساخته می‌شود.

درون آن تعدادی تیغه فلزی متحرک تعبیه شده است که بسته به عملکرد مکانیکی تجهیز، جابجا شده و مسیر جریان را وصل یا قطع می‌کنند.

اکثر کنتاکت‌های کمکی دارای ترمینال پیچ‌دار یا فنری برای اتصال سیم هستند.

بعضی از آن‌ها دارای نشانگر وضعیت (باز یا بسته بودن) نیز می‌باشند.

نحوه عملکرد کنتاکت کمکی

برای درک عملکرد دقیق کنتاکت کمکی، باید به این نکته توجه کنیم که این کنتاکت‌ها جریان زیادی را عبور نمی‌دهند و صرفاً جهت انتقال فرمان و اطلاع‌رسانی وضعیت به بخش کنترل مدار به کار می‌روند. هنگامی که کلید اصلی یا کنتاکتور تغییر وضعیت می‌دهد، به صورت مکانیکی تیغه‌های کنتاکت کمکی نیز تغییر وضعیت می‌دهند.

فرض کنید یک کنتاکتور روشن می‌شود؛ در این حالت، کنتاکت‌های NO آن بسته شده و به مدار فرمان سیگنالی می‌فرستند که کنتاکتور در وضعیت ON قرار دارد. این اطلاعات ممکن است برای فعال‌سازی یک چراغ سیگنال، راه‌اندازی تجهیز بعدی یا اعلام وضعیت به PLC استفاده شود.

کاربرد کنتاکت کمکی در تابلو برق

کنتاکت کمکی یکی از اجزای کلیدی در طراحی تابلو برق به شمار می‌آید، به‌ویژه در مدارات فرمان، اتوماسیون صنعتی و کنترل. سایر کاربردهای این وسیله شامل لیست زیر است:

• برای نمایش وضعیت روشن یا خاموش یک تجهیز در تابلو برق استفاده می‌شود.
• در راه‌اندازی متوالی موتورهای الکتریکی و یا ماشین‌آلات صنعتی نقش دارد.
• از آن برای فیدبک (Feedback) به PLC جهت اطلاع از وضعیت تجهیزات استفاده می‌شود.
• در سیستم‌های interlock (قفل ایمنی) کاربرد فراوان دارد.
• برای فعال یا غیر فعال کردن آلارم‌ها بر اساس وضعیت تجهیز استفاده می‌شود.

مزایای استفاده از کنتاکت کمکی

با وجود ساختار ساده‌ای که دارد، کنتاکت کمکی مزایای مهمی را در اختیار طراحان و کاربران تابلو برق قرار می‌دهد:

• امکان کنترل دقیق وضعیت تجهیزات بدون نیاز به بررسی فیزیکی آن‌ها
• افزایش ایمنی مدار با ایجاد سیستم هشدار در شرایط قطع یا عملکرد نادرست
• کاهش نیاز به سیم‌کشی اضافی و ساده‌سازی طراحی مدار فرمان
• امکان پیاده‌سازی استارت و استوپ‌های هوشمند
• سازگاری با اکثر تجهیزات تابلو برق اعم از کلیدهای اتوماتیک، کنتاکتورها و کلیدهای هوایی

کنتاکت کمکی در کلید اتوماتیک

کلیدهای اتوماتیک (MCCB) که برای حفاظت از مدارهای قدرت استفاده می‌شوند، اغلب با یک یا چند کنتاکت کمکی همراه هستند. این کنتاکت‌ها به‌صورت جانبی یا بالای کلید نصب می‌شوند و عملکرد آن‌ها بسیار حیاتی است.

در یک کلید اتوماتیک، کنتاکت کمکی به کاربر اطلاع می‌دهد که کلید در وضعیت روشن (ON)، خاموش (OFF) یا قطع‌شده توسط حفاظت (Trip) قرار دارد. برای مثال، در صورتی که کلید به علت اضافه بار قطع شود، تیغه NC باز و تیغه NO بسته می‌شود و این وضعیت به مدار فرمان یا PLC منتقل می‌شود.

کاربرد دیگر این کنتاکت‌ها در کنترل از راه دور یا مانیتورینگ وضعیت کلید در تابلوهای توزیع برق، تابلوهای موتورکنترل (MCC) یا تابلوهای اتوماسیون صنعتی است.

کاربرد کنتاکت کمکی در کلید هوایی (ACB)

کلید هوایی یا ACB نوعی دیگر از کلیدهای قدرت است که در رنج جریان‌های بالا کاربرد دارد. در کلیدهای هوایی، کنتاکت کمکی نقش پیشرفته‌تری ایفا می‌کند.

این کلیدها دارای تعداد بیشتری کنتاکت کمکی هستند که می‌توانند وضعیت‌های مختلفی از جمله:

• وضعیت قطع دستی
• وضعیت قطع اتوماتیک
• وضعیت آماده به کار
• وضعیت خطا

را به سیستم‌های مانیتورینگ و حفاظت گزارش دهند.

همچنین در سیستم‌های حفاظتی با رله‌های دیجیتال، این کنتاکت‌ها اطلاعات دقیقی به سیستم SCADA یا PLC ارائه می‌دهند.

مکانیزم عملکرد کنتاکت کمکی

مکانیزم عملکرد کنتاکت کمکی به صورت مکانیکی وابسته به وضعیت تجهیز اصلی است. به‌محض تغییر وضعیت تجهیز (روشن، خاموش یا قطع حفاظتی)، یک بخش مکانیکی در داخل آن جابجا می‌شود و باعث باز یا بسته شدن تیغه‌های فلزی داخل کنتاکت کمکی می‌گردد.

این عملکرد بدون تاخیر خاصی انجام می‌شود و نیازی به تغذیه جداگانه ندارد.

مکانیزم عملکرد معمولاً به یکی از دو روش زیر است:

کنتاکت کمکی مکانیکی: که مستقیماً از طریق حرکت مکانیکی تجهیز اصلی (مثل کلید یا کنتاکتور) عمل می‌کند.

کنتاکت کمکی مغناطیسی: که با تحریک الکترومغناطیسی تجهیز اصلی (مثل بوبین کنتاکتور) فعال می‌شود.

انواع کنتاکت کمکی

کنتاکت‌های کمکی از نظر تعداد تیغه، نوع نصب و کاربرد به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند:

از نظر تعداد تیغه: 1NO, 1NC, 2NO+2NC و غیره

از نظر نوع نصب: نصب کناری، نصب روی بدنه، نصب روی شینه تجهیزات

از نظر عملکرد: مکانیکی، مغناطیسی، ترکیبی

از نظر سازگاری: مخصوص کنتاکتور، مخصوص کلید اتوماتیک، مخصوص کلید هوایی

نکات مهم در استفاده از کنتاکت کمکی

برای اطمینان از عملکرد صحیح کنتاکت کمکی، باید نکاتی را در نظر گرفت:

• ولتاژ و جریان مجاز روی کنتاکت را رعایت کنید. استفاده در بارهای بزرگ باعث سوختن آن می‌شود.
• سیم‌کشی صحیح طبق دیاگرام سازنده انجام شود. اشتباه در اتصال باعث عملکرد نادرست مدار می‌شود.
• برای کاربردهای PLC از کنتاکت‌هایی با نویز پایین استفاده شود.
• در صورت وجود ارتعاش یا شرایط مکانیکی سخت، از انواع صنعتی و مقاوم استفاده شود.
• بررسی دوره‌ای عملکرد کنتاکت‌ها برای جلوگیری از قطعی یا شل شدن سیم‌ها ضروری است.

تفاوت کنتاکت کمکی با کنتاکت قدرت

گرچه کنتاکت کمکی و کنتاکت قدرت هر دو وظیفه اتصال و قطع جریان را دارند، اما تفاوت‌های اساسی میان آن‌ها وجود دارد:

• کنتاکت قدرت جریان بالایی را عبور می‌دهد (تا صدها آمپر) در حالی که کنتاکت کمکی صرفاً برای ارسال فرمان است.
• کنتاکت قدرت در مسیر اصلی مدار نصب می‌شود ولی کنتاکت کمکی در مدار فرمان و کنترل.
• طراحی و ابعاد فیزیکی آن‌ها متفاوت است و اغلب کنتاکت کمکی کوچک‌تر و سبک‌تر است.

نتیجه‌گیری و خلاصه مطلب

کنتاکت کمکی یکی از اجزای به ظاهر ساده اما بسیار حیاتی در طراحی تابلو برق صنعتی است. این قطعه با انتقال وضعیت تجهیزات اصلی به مدار فرمان و سیستم‌های مانیتورینگ، امکان کنترل دقیق و هوشمند را فراهم می‌سازد. در کلیدهای اتوماتیک و هوایی، کنتاکت کمکی به عنوان رابط مهم برای اعلام وضعیت‌های مختلف به کار می‌رود و نقش کلیدی در حفظ ایمنی و هماهنگی سیستم دارد.

استفاده از کنتاکت کمکی در کنار تجهیزات حفاظتی پیشرفته و طراحی صحیح مدار فرمان، ضریب اطمینان تابلو برق را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.

طراحی و ساخت انواع تابلو برق صنعتی

در پایان، اگر به دنبال طراحی و ساخت تابلو برق‌های صنعتی با کیفیت بالا و مطابق با استانداردهای روز دنیا هستید، شرکت آداک بهین نیرو به عنوان یکی از معتبرترین شرکت‌های ایرانی در زمینه طراحی و ساخت تابلو برق‌ های فشار ضعیف، فشار متوسط و کنترل، گزینه‌ای قابل اعتماد است که تجربه، دانش فنی و تجهیزات پیشرفته را در کنار هم به خدمت گرفته است.